Handel

Wymiana handlowa jest nierozerwalnie związana z wolnym rynkiem. Dzięki niej też człowiek nie prowadzi już koczowniczo-łowieckiego trybu życia. Ale zastanówmy się jakie znaczenie dla gospodarki ma handel.

Najpierw trochę o pieniądzu

W naszych rozważaniach o handlu istnienie pieniądz nie ma znaczenia. Zakładamy, że wymieniamy dobro A na dobro B . Czy dobro A to pieniądz czy też dwa worki zboża nie robi nam żadnej różnicy. Istotne dla nas są przyczyny i skutki takiej wymiany. O wpływie pieniądza na handel porozmawiamy trochę później, przy okazji omawiania mechanizmu cen.

Nikt dziś nie jest samowystarczalny. Nikt z nas nie potrafi wytworzyć sobie żywności oraz wszystkich innych niezbędnych narzędzi. Temu też niejako z przymusu musimy się wymieniać. Ale nie musiało tak być zawsze. Bez trudu możemy wyobrazić sobie pierwotnego człowieka-myśliwego zdolnego zapewnić samemu sobie byt. Jeszcze wyraźniej brak konieczności handlu do przeżycia widać, gdy weźmiemy pod uwagę samowystarczalne komuny jak plemiona czy dwory zamożnych ludzi z początków naszej ery. Jednakże handel kwitł, więc musi być ku temu jakiś powód.

Wiemy już, że człowiek ma potrzeby które stara się jak najtaniej zaspokoić. Owa potrzeba zaspokojenia jak największej ilości potrzeb jak najmniejszym kosztem jest właśnie impulsem do handlu. Przykładowo potrzebne mi dobro A mogę wytworzyć sam poświęcając 4 godziny. Mogę też poświęcając godzinę wytworzyć dobro B które wymienię na dobro A wyprodukowane przez kogoś innego. Mniej abstrakcyjnie możemy to ująć tak: Amerykanie kupują japońską elektronikę dlatego, że jest to dla nich najtańszy sposób zdobycia elektroniki. Tak sam Japończycy kupują amerykańskie oprogramowanie, bo jest to dla nich najtańszy sposób zdobycia oprogramowania.

Oczywistym skutkiem handlu jest obopólna korzyść. Załóżmy, że osoba A wytwarza w ciągu godziny 1 jednostkę p i 2 jednostki q, natomiast osoba B 2 jednostki p i 1 jednostkę q. Jeżeli oboje potrzebują po 2 jednostki p i q, to pracując osobno potrzebują na zaspokojenie swych potrzeb poświęcić 3 godziny. Jeżeli natomiast będą handlować, wystarczą im 2 godziny. To, że handel zawsze przynosi korzyść gwarantuje nam istotna cecha wolnego rynku: wolność. Jednostka weźmie udział w wymianie handlowej tylko wtedy gdy uważa, że przyniesie jej to korzyść.

Zwróćmy uwagę, że nie istnieje żaden obiektywny sposób ustalenia, czy dana transakcja jest korzystna czy nie. Wartościowanie jest w zupełności subiektywne. Jako najprostszy sposób na udowodnienie tego zwróćmy uwagę na istnienie wielu gatunków i marek piwa. Każdy wybiera sobie tą markę, która według niego najlepiej oraz najtaniej (czy też według jakiejś kombinacji tych czynników) zaspokaja jego potrzebę wypicia piwa. Żaden osąd z zewnątrz czy to ekspertów czy też centralnego planisty w żaden sposób nie jest bardziej wartościowy od osądu człowieka którego dana decyzja dotyczy. Człowiek najlepiej ocenia swoje własne potrzeby[1].

Kolejnym, niezwykle donośnym skutkiem handlu jest specjalizacja. Tego akurat nie trzeba w żaden sposób tłumaczyć -czytasz to dlatego, że nie musisz orać pola bądź polować by zdobyć pożywienie. To, oraz oszczędzanie pozwoliło nam zbudować cywilizację.

Popularnym błędem popełnianym przy interpretacji handlu jest założenie, że wymieniane dobra mają taką samą wartość. Jest to nieprawdą, dobra nie mają żadnej z góry ustalonej „wartości". Jeżeli wymieniam dobro A na dobro B to tylko dlatego, że dla mnie dobro B ma większą wartość (zaspokaja więcej moich potrzeb lub też te ważniejsze) niż dobro A. Dla drugiej strony handlu dobro A ma większą wartość niż B. Gdyby dla którejkolwiek ze stron dobro A miało taką samą wartość jak dobro B, nie doszłoby do wymiany. Jak często wymieniacie z innymi ludźmi monetę 5zł na ich monetę 5zł? Nawet gdy kupujemy w sklepie coś o „wartości" 2zł, to dlatego, że dla nas posiadanie w danej chwili 2zł jest mniej warte niż posiadanie tego czegoś. Jest to bardzo ważne.

 Gdyby tak było wymiana handlowa nie przynosiłaby żadnych pozytywnych skutków. W innym przypadku, gdyby dobrać wysokich Polaków w pary, i gdyby każda para wymieniła się monetami 1zł to byłoby to korzystne dla gospodarki. Zawsze obie strony uważają, że wymieniają dobro mniej wartościowe na dobro bardziej wartościowe. Nie istnieje wobec czego ani „sprawiedliwa płaca" ani „sprawiedliwa cena". O innych socjalistycznych złudzeniach dotyczących cen porozmawiamy przy najbliższej okazji.

Handel można zniszczyć bardzo prosto - można go po prostu zabronić. Ale to by było zbyt proste. Są bardziej wyszukane metody zniechęcenia ludzi do wymiany. Najczęściej stosowaną metodą jest odgórne ustalenie wartości danego dobra - poprzez narzucenie z góry ceny bądź też ustalenie cen minimalnych i maksymalnych.

Załóżmy, że powszechnie wymienia się dobro A na 5 dóbr B. Gdy wprowadzimy kurs 1 dobro A za 4 dobra B. Producenci dobra B są niezwykle zadowoleni. Będą mieli dostęp do tańszego dobra A. Ich radość trwa jednak tylko do chwili, gdy zechcą wymienić swoje dobra B na dobra A. Jak bowiem wygląda to z drugiej strony? Jeżeli wcześniej dla mnie opłacalna była wymiana 1 mojego dobra A na 5 dóbr B, to już wymiana na 4 dobra B niekoniecznie. W tej sytuacji po prostu nie dojdzie do wymiany. Zapewne część posiadaczy dóbr A zaakceptuje nową cena dobra B, jednak nie wszyscy. Wolumen handlu spadnie. Symetrycznie będzie wyglądać sytuacja, gdy kurs wymiany zostanie ustalony na 1 dobro A za 6 dóbr B.

Największy wolumen wymiany dobra A na dobro B występuje ich rynkowym kursie wymiany, co można - na rysunkach - obejrzeć sobie tutaj. Skąd ten rynkowy kurs wymiany się bierze opiszemy przy okazji.

[1] Może oczywiście się mylić w swojej wycenie, jednak żadna instytucja nie ma prawa decydować za niego w imię jego dobra. Człowiek ten, jeżeli ma ochotę, może zwrócić się o pomoc w ocenie do jakiejś instytucji - tej, którą on sam uważa za najlepszą. Nie istnieją żadne obiektywne metody oceny instytucji, o czym porozmawiamy przy okazji.